تا آنجا كه به تاريخ مربوط ميشود و به ما، بيشتر تمدنها گذشته و دور، براساس مذاهب، نمادها و آيينهاي مذهبي شكل گرفته است. شهرها در گذشته بر گرد معبدي يا مسجدي يا كليسا و كنشتي و يا حتي دورتر از اينها، بر محور رهبر قبيله و طبيب ـ جادوگر ده يا ريش سفيدان و بزرگان ايلها و طوايف تأسيس ميشده است.
به اين معنا ميتوان دريافت كه روح مذهب همواره در دل تمدنها دميده شده و بنيان زندگي انسان از جايي پي ريخته ميشد كه گل نهادي مذهبي را ميكاشته يا ستون مركزي ديني را استوار ميساختنهاند.
اينها همه البته در ايام قديم استوار بود، به همين خاطر اگر به اسلوب شهر سازي قديم از روي نقشههاي قديمي توجه كنيد، به وضوح ميبينيد كه يك بناي مذهبي در مركز شهر قرار گرفته و خانهها و مراكز اداري و نهادها و موسسات و مغازهها و... تقريبا دور تا دور آن گسترش يافته است.[1]
از طرف ديگر رعايت اخلاق و آداب ديني در كنار احكام، عرف تاريخي جوامع را شكل ميداد. مذهب عاملي براي پيوستگي اجتماعي و همدلي و همزباني بود و از سوي ديگر هم، يگانگي بين اقوام و گونههاي مختلف انساني را در برابر هجوم بيگانه تقويت ميكرد.
در اين ميان، بيگمان يكي از احساسترين نقشهاي دين ـ و حالا ديني به نام اسلام ـ در ميان تودههاي اجتماعي، تقويت احساس رهايي، آزادگي، جستجوي عدالت، نقد حاكمان و اعتراض به تبعيض و ظلم بوده است و يكي از برجستهترين نمادهاي مذهبي، شخصيتي به نام حسين بن علي (ع) و واقعهاي به نام عاشورا. به همين دليل است كه وقتي گفته ميشود در عصر گذشته ما ـ مثلا در ايران 30 سال پيش ـ مذهب عامل همه خوشبختيها و بدبختيها، عامل مدنيت و بدويت، عامل ترقي و تنازل، عامل طغيان يا تسليم و عامل جنگ و صلح، همه با هم بوده است و قيام و قعود و فرياد و سكوت را همواره با هم شكل ميداده است، جاي چندان شگفتي و شور و شيدايي نيست.

--------------------
[1] ـ نگاه كنيد به دكتر علي شريعتي، مجموعه آثار 14 و 15، تاريخ و شناخت اديان، مجموعه آثار 22، مذهب عليه مذهب و مجموعه آثار 11 و 12، تاريخ تمدن.
 

فهرست:

برگ اول: عاشورا؛ براي تمام فصول * چه ميتوانيم گفت؟ * نگاههاي مختلف به عاشورا * چه ميخواهيم گفت؟ * نيم نگاهي به كتاب * برگ دوم: سياست؛ * عاشورا؛ عشق، عقلانيت و فاشيسم * عقلانيت و عشق * نماد عشق حسين (ع) * عقلانيت سياسي * 1. اصلاح نظامي سياسي * توحيد * آزادي و عدالت در نظام سفياني * امر به معروف و نهي از منكر * حسين (ع) و عالمان ديني * شكست دمكراسي * 2. اصلاح دين * اسلام و فاشيسم * پيام عاشورا * ولايت علوي، ولايت اموي * سه گانه حسين بن علي (ع) * برگ سوم: جامعه شناسي ـ روان شناسي (يك گفتگو) * تو حسين بن علي هستي. جرم تو اين است! * جامعه شناسي قبيله گرايي عرب * روان شناسي سياسي معاويه * تو به جرم گناهان پدرت كشته ميشوي! * نسبت كوفيان و عاشورا * مسخ اسلام * تحريفات عاشورا * قرائتهاي مختلف از عاشورا * ميراث علي و عاشورا * برگ چهارم: اسطوره شناسي (چهار يادداشت) * تنهاترين پيامآور (قصه زينب) * تذكار گناهان يك قوم... و احياي حقيقت دعا (قصه امام سجاد«ع») * آخرين شهيد (قصه عباس بن علي «ع») * آزادهاي در نيم روز... (قصه حر) * برگ پنجم: تاريخ؛ گزارش يك كتاب * قصه پنج سفر و دو قيام * برگ آخر: صفحه آخر سرخ بود... * كتابنامه * نماية آيات و روايات * نماية نامها * نماية موضوعات * *