ترديدي نيست كه ضروري ترين وظيفه انسان از ديدگاه اسلام، خودسازي و تزكيه نفس است«قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكيها»، رستگار كسي است كه جان راپاك سازد. از همين رو، اساس دعوت همه انبياي عظام و ائمه اطهار(عليهما السلام) در طول تاريخ حول اين محور مهم بوده است. آيين مقدس اسلام و مجموعه احكام حيات بخش آن، براي رهايي انسان از دام خواسته هاي پست و حقير جسماني و حيواني است، چراكه تا جان آدمي از دام شهوت، هوس و ساير قيد و بندهاي مادي نرهد، هرگز به قرب حق و جايگاه رفيع انسانيت بار نخواهد يافت.رهبران ديني اسلام كه خود تربيت يافته مكتب پربار اهل بيت عصمت و طهارت(عليهما السلام)بوده اند، هميشه پيروان خويش را در لحظه لحظه زندگي و در كشاكش نيازها و خواسته ها به سوي وارستگي و فضايل انساني فرامي خواندند، و يكي از راه هاي رسيدن به تزكيه نفس همانا«دعا و نيايش» مي باشد.دعا وسيله اي است كه پروردگار عالم در اختيار انسان قرار داده تا وقتي كه اعضا و جوارح و روحيات انسان از مسير تعيين شده خارج مي شود بتواند با توسل به اين امر(دعا، ذكر و استغفار) خودش را در مسير اصلي قرار دهد و مشكلات روحي خود را با دعا برطرف سازد، حتي براي بهبودي بيماري هاي جسمي خود از دعا استعانت جويد.


پيش گفتار
ترديدى نيست كه ضرورى ترين وظيفه انسان از ديدگاه اسلام، خود سازى و تزكيه نفس است «قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّيها»، رستگار كسى است كه جان را پاك سازد. از همين رو، اساس دعوت همه انبياى عظام و ائمه اطهار: در طول تاريخ حول اين محور مهم بوده است. آيين مقدس اسلام و مجموعه احكام حيات بخش آن، براى رهايى انسان از دام خواسته هاى پست و حقير جسمانى و حيوانى است، چرا كه تا جان آدمى از دام شهوت، هوس و ساير قيد و بندهاى مادى نرهد، هرگز به قرب حق و جايگاه رفيع انسانيت بار نخواهد يافت.
رهبران دينى اسلام كه خود تربيت يافته مكتب پربار اهل بيت عصمت و طهارت: بوده اند، هميشه پيروان خويش را در لحظه لحظه زندگى و در كشاكش نيازها و خواسته ها به سوى وارستگى و فضايل انسانى فرامى خواندند، و يكى از راه هاى رسيدن به تزكيه نفس همانا «دعا و نيايش» مى باشد.
دعا وسيله اى است كه پروردگار عالم در اختيار انسان قرار داده تا وقتى كه اعضا و جوارح و روحيات انسان از مسير تعيين شده خارج مى شود بتواند با توسل به اين امر (دعا، ذكر و استغفار) خودش را در مسير اصلى قرار دهد و مشكلات روحى خود را با دعا برطرف سازد، حتى براى بهبودى بيمارى هاى جسمى خود از دعا استعانت جويد.
در حديثى امام صادق7 فرمود: «عليك بالدعاء، فانّه شفاء من كل داء»، بر تو باد به دعا كردن، زيرا آن درمان هر دردى است.
بنابراين، در خواست نمودن از ذات اقدس متعال هميشه بايد در وجود انسان باشد تا يأس و نااميدى در او راه نيابد. بر همين اساس است كه در دستورات دينى امرى و عبادتى مهم تر از دعا، نيست.
همچنين در حديثى از امام باقر7 آمده است كه خدمت حضرت عرض شد: كدام عبادت بهتر است؟
فرمود: چيزى نزد خداى عزّوجل بهتر از اين نيست كه از او درخواست شود و از آنچه نزد اوست خواسته شود و كسى نزد خداى عزّوجل مبغوض تر نيست از آنكه از عبادات او تكبر ورزد و سرپيچى كند و آنچه نزد اوست، درخواست نكند.
و اگر دعا طبق شرايط و به شكل صحيحى صورت گيرد، خواه ناخواه مستلزم تقرب واقعى انسان به ذات اقدس الهى مى گردد و انسان به واسطه دعا و عبوديت و ذكر واستغفار به خداوند نزديك مى شود و به عبارت ديگر اينها سلوك و حركت و رفتن به سوى پروردگار است. شايان توجه است كه اولين منزل سلوك و حركت به سوى خداوند «توبه» است و توبه يعنى انقلاب درون، تغيير مسير، انقلاب و قيام از ناحيه خود انسان عليه خودش، عكس العمل نشان دادن روح لطيف و والاى انسانى عليه مقامات دانى و پست.
به اين ترتيب اگر آدمى بخوهد در اين دنيا كه مسافر است به سر منزل مقصود كه همان رسيدن به قرب پروردگار است، برسد، شرط اساسى آن توبه است و سپس با دعا و ذكر و استغفار كه زاد و توشه اين راه و سفر پرالتهاب است، بايد هميشه با خود همراه داشته باشد.
شايان تذكر است هدف از تدوين اين نوشتار، ارائه مطالبى پيرامون توبه، دعا، ذكر و استغفار از نگاه قرآن و حديث بوده تا ان شاءالله زمينه اى باشد براى راهيابى به هدف والا كه همانا خداشناسى و پيروى از قرآن و اهل بيت: است و همچنين ذخيره اى براى جهان آخرت باشد «يَوْمَ لا يَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ، ِالاّ مَنْ اَتَى اللّهَ بِقَلْب سَليم».
در خاتمه شايسته مى دانيم از مدير مسئول محترم مؤسسه فرهنگى انتشارات ميثم تمار و ديگر عزيزانى كه زمينه چاپ و نشر اين كتاب را فراهم نمودند و ما را يارى دادند، تقدير و سپاسگزارى نماييم.
زين العابدين احمدى ـ حسنعلى احمدى


فهرست:
فهرست مطالب، پيش گفتار، استغفار و توبه، توبه در شرع، سيماى توّابين، حبيب خدا هستند، بدى هايشان به خوبى تبديل مى شود، دعاهايشان مستجاب است، هنگام برخواستن از قبر خندان اند، فرشتگان براى آنها آمرزش مى خواهند، مردم بايد آنها را دوست داشته باشند، جايگاهشان بهشت است، آثار توبه، توبه گذشته ها را جبران مى كند، شفيع گنهكاران است، پاك كننده دل هاست، گناهان را از بين مى برد، برطرف كننده غم هاست، حبل الله است، نعمت ها را فراوان مى كند، درى از درهاى عفو الهى است، بهترين دعاست، داروى درمان گناهان است، شرايط توبه، ايمان و عمل صالح و اصلاح خود، اقرار و اعتراف به گناه، پشيمانى قلبى از گذشته، انجام واجبات فوت شده، دورى از لذّت ها و شهوات، برگرداندن حقوق مردم، چشيدن درد و رنج، برنگشتن بر گناه، تأسف بر اعمال گذشته، حفظ زبان از گناه، آب شدن گوشت هاى روييده از حرام، ترك دوستان گمراه، تغيير اخلاق، انفاق، گناهانى كه توبه آنها مشكل است، بدعت، توبه هنگام مرگ، توبه كافران، توبه منافقين، ظلم كردن، چند نكته درباره توبه، توبه نصوح چيست، توبه واقعى بهلول نبّاش، توبه جوانان، دعا و مناجات، معناى دعا، ضرورت دعا، دعا در قرآن، دعاى حضرت آدم، دعاى حضرت نوح، دعاى حضرت ابراهيم، دعاى حضرت سليمان، دعاى حضرت يوسف، دعاى حضرت يونس، دعاى حضرت موسى، دعاى حضرت زكريا، دعاى حضرت عيسى، دعاى حضرت محمد، دعا در سخنان ائمه اطهار:، فلسفه دعا و نيايش، اهميت و آثار دعا، افضل از تلاوت قرآن، برترين عبادت است، رفع همّ و غم، ولايت خدا بر دل، دعا مغز عبادت است، دعا كليد رستگارى است، كليد رحمت و چراغ تاريكى ها، اسلحه مؤمن، وسيله دفع بلاها، درمان هر درد، قضا را بر مى گرداند، بُرنده تر از نوك نيزه، حالات و كيفيّات دعا، تضرّع و زارى كردن، بلند كردن دست ها، دعاى جمعى، دعاى روزه دار و بيمار، اميدوارى در اجابت، اصرار و پافشارى در دعا، شرايط و آداب دعا، دعا با نام خدا شروع شود، پاكى قلب و روح، قبل از دعا خدا را تمجيد كند، شناخت خدا و ايمان به او، ايمان به پيامبر و پذيرفتن امامت، اخلاص، حضور قلب، پاك نمودن زندگى از حقّ الناس، امر به معروف و نهى از منكر كردن، مقدّم داشتن ديگران بر خود، صلوات بر محمّد و آل محمّد، وساطت معصومين، انتخاب زمان و مكان در دعا، هنگام قرائت قرآن، روز جمعه و آخر شب، بعد از نماز واجب و بين دو نماز، هنگام سحر، مكان دعا، مكّه مكرّمه، كنار قبر پيامبر، حرم امام حسين، مساجد، زير ناودان طلا، مقام ابراهيم، كنار حجرالاسود، ملتزم، كنار حطيم، در صفا و مروه، كنار چاه زمزم، در عرفات و مشعرالحرام، موانع استجابت دعا، گناه، ظلم رساندن به ديگران، دعاهاى نجات بخش، دعا براى دفع وسوسه شيطان، دعا براى رفع شك در نماز، دعا براى رفع بد اخلاقى، دعا براى خير دنيا و آخرت، دعا براى تقويت اراده، دعا براى طلب عافيت، دعا براى استوارى ايمان و يقين، دعا براى آرامش در زندگى، دعا هنگام مقابله با سختى هاى زندگى، دعاى هنگام احتضار، دعا براى نترسيدن از مرگ، دعا براى محفوظ ماندن از چشم زخمى، دعا براى آسان شدن معاش، دعا براى عمر طولانى و حُسن عاقبت، دعا براى عبور از پل صراط، دعا براى دفع فال بد، دعا براى تشرّف به حج، دعا در وقت تصميم براى ازدواج، دعاى مخصوص شب زفاف، دعا براى طلب فرزند، دعاى عقيقه، دعا براى حفظ آبرو، دعا براى مقاصد مهم، دعا براى رفع پريشانى و اداى قرض، دعا براى رفع بيمارى و فقر، دعا براى نجات از غم و غصّه، دعا هنگام خواب، دعا براى بيدار شدن از خواب، دعا هنگام مسافرت، دعا بعد از خنده، دعا براى وسعت رزق، دعا براى سر درد، دعا براى رفع درد چشم، دعا براى مبلغين هنگام ورود به محل، دعا هنگام عبور در قبرستان، دعا بعد از عطسه، دعا براى بدرقه مسافر، دعاى مخصوص براى استجابت دعا، دعاى توسل به حضرت ابوالفضل، دعاى ختم هر جلسه و برخاستن از جاى، ذكر خداوند، ذكر خدا چيست و چگونه است، ياد خدا در همه حال، خدا را بسيار ياد كنيد، ذكر خدا مخصوص رجال الهى است، آثار و ثمرات ذكر خداوند، اطمينان قلب و دل هاست، حيات بخش قلب است، ذكر، غذاى روح است، ذكر، شفاى دل هاست، ذكر، جلاى دل هاست، همنشين خداوند است، خداوند او را ياد مى كند، باعث زيادى بركت مى شود، شيطان از انسان دور مى شود، خير دنيا و آخرت است، نزد خداوند از همه پاك تر است، نشانه شيعه بودن است، موجب برائت از دوزخ است، خدا او را در بهشت جاى مى دهد، با مرگ بد از دنيا نمى رود، حاجت بدون درخواست برآورده مى شود، باعث شادى خداوند مى گردد، ذكر خدا بهتر از صدقه است، باعث آمرزش گناه مى شود، فرداى قيامت خندان است، نشانه ايمان است، دواى وسوسه است، ذكر خدا موقع برخاستن از مجلس، ذكر خداوند هنگام وارد شدن در بازار، فضيلت ذكر بسم الله، حمد خداوند متعال، فضيلت ذكر تسبيح، استحباب ذكر تسبيحات اربعه، استحباب ذكر تهليل، ذكر تسبيح حضرت زهرا، اذكار مستحبّى بعد از هر نماز، استحباب دعا بعد از نماز، استحباب بلند كردن دست ها و گفتن تكبير، استحباب تسبيحات اربعه بعد از نماز، استحباب لعن دشمنان دين بعد از نماز، استحباب خواندن آية الكرسى بعد از نماز، استحباب استغفار بعد از نماز عصر، ذكر بعد از نماز مغرب و عشا، استحباب قرائت سوره توحيد بعد از هر نماز واجب، استحباب صلوات بعد از نماز، استحباب سجده شكر بعد از نماز، اهميّت و نقش صلوات در استجابت دعا، صلوات بر پيامبر و آل پيامبر، فوايد و فضايل صلوات، صلوات و شيرينى عسل، ثواب صلوات قابل شمارش نيست، باعث آمرزش گناهان مى شود، موجب مصونيت از آتش است، باعث نزديكى به پيامبر در قيامت است، شفاى مَلك بال و پرشكسته، موجب ذخيره آخرت است، پيامبر آمين مى گويد، ثواب شهيد دارد، موجب خوشحالى پيامبر مى شود، باعث از بين رفتن نفاق مى شود، باعث سنگينى اعمالش مى شود، موجب از بين رفتن گناهان مى شود، مورد شفاعت واقع مى شود، سبب قبولى دعاست، بهترين اعمال است، سبب از بين رفتن فراموشى مى شود، از سلام خداوند برخوردار مى شود، سبب حصول قرب به خداوند مى شود، عبادت پروردگار است، سبب از بين رفتن اندوه دنيا و آخرت است، موجب پاكيزه شدن اعمال است، بركات صلوات بر پيامبر در دوران زندگانى و در هنگام مرگ، ثواب صلوات با خداوند است، صلوات، جانشين ذكر خدا، صلوات، صدقه زبان است، آفات ترك صلوات، جزو شقى ترين مردم است، موجب خوارى مى گردد، راه بهشت را گم مى كند، موجب وارد شدن در آتش است، موجب دورى از رحمت خداوند است، موجب حسرت در روز قيامت خواهد شد، نماز بدون صلوات، كتابنامه